Is graffiti kunst or vandalisme?
Skateboarden, hiphop en graffiti bestaan en horen al samen sinds de jaren 1970/80 en het is moeilijk is om ze afzonderlijk in te beelden. Veel skateparken zijn nu ook heiligdommen voor de zelfexpressie van graffiti, en niemand zal daar ooit beweren dat het vandalisme is.
Maar in de rest van de wereld is het misschien niet zo duidelijk. Graffiti kan worden gezien als een plaag voor gemeenschappen, een doorn in het oog of een bewijs van sociale ontwrichting. Het wordt beschouwd als een element van de "Broken Windows Theory" - het idee dat zelfs kleine tekenen van wanorde in een gemeenschap leiden tot meer wanorde, die uiteindelijk escaleert naar bendeoorlogen en de ineenstorting van de openbare orde (voor alle duidelijkheid: dit is een theorie).
De realiteit is waarschijnlijk ergens tussenin. Mensen die graffiti spuiten, zien zichzelf als kunstenaars en drukken zich uit op het publieke doek. En de grammatica van graffiti - de bijbehorende media en technieken - is tegenwoordig de basis van enkele van de meest fantasierijke, mooie en aangrijpende straatkunst die er bestaat. En dat allemaal met de zegen van de betreffende huiseigenaren en gemeenschappen.
Wij vroegen het aan enkele kunstenaars en academici in het veld om te zien waar graffiti volgens hen in het kunst-vandalisme-spectrum stond. Alex Harvey is mede-oprichter en projectmanager bij Blank Walls, een groep die straatkunst projecten in Australië en het Verenigd Koninkrijk in opdracht geeft en beheert. Dan Pearce is een mixed media artist die onlangs werk maakte voor onder andere Anthony Joshua, Rag'n'Bone Man en 50 Cent. En Professor Andrew Kulman is van de School of Visual Communication aan de universiteit van Birmingham City.
Kan kunst ooit vandalisme worden?
Het idee dat een vorm van artistieke expressie als vandalisme kan worden beschouwd, is bij graffitikunstenaars niet zo wijdverbreid, dat zal je niet verbazen. "Graffiti is 100% kunst", zegt Pearce. "Het is een symbool van rebellie en een fantastische nieuwe vorm van creativiteit, maar wat het tot kunst maakt, is de mening van het individu. Ik geloof dat werkelijk alles kunst is als het een betekenis heeft.". Maar er is een morele grens die niet overschreden mag worden. "Graffiti kan in de categorie van vandalisme of 'beschadiging' vallen als het een willekeurige tag is op een oude muur die geen betekenis heeft," geeft Pearce toe.
Een belangrijk onderscheid moet worden gemaakt tussen graffiti en straatkunst. "Er zijn belangrijke verschillen tussen beide en een paradox tussen de manier waarop ze vandaag de dag worden behandeld, terwijl beide zich vloeiend verhouden tot 'kunst op straat'", aldus Harvey, die erop wijst dat "pas sinds de geboorte van de reclame het illegaal is om in het openbaar te graffiti te plaatsen."
Kulman onderstreept Pearce's visie dat er morele grenzen zijn, maar houdt vol dat het uiteindelijk aan de kunstenaar is om te beslissen: "Het antwoord op deze vraag is of graffiti het publieke eigendom ontheiligt of vernietigt", zegt hij. "Veel kunstenaars die graffiti maken geloven dat publiek eigendom het beste canvas is om hun werk te tonen, vooral als er een sociale of politieke boodschap achter zit."
"Interessant is dat steden als Amsterdam of Berlijn graffiti juist omarmen als een cultureel goed en dat toeristen een rondleiding krijgen door de hoogtepunten. Ik denk dat er een duidelijk onderscheid moet zijn tussen wat wij zien als tagging, graffiti en straatkunst. Dat laatste gebeurt vaak in opdracht van gemeenten of gemeenschappen. De houding ten opzichte van graffiti is de laatste twee decennia aanzienlijk veranderd en steden als Bristol hebben geprofiteerd van de roem en bekendheid van Banksy, en natuurlijk dwingt zijn werk respect af bij de kunstcritici."
Een kwestie van geloofwaardigheid
Kan officieel goedgekeurde straatkunst en graffiti ooit als cultureel geloofwaardig worden beschouwd? Of moet het altijd anders blijven door illegaal te zijn? Dan Pearce twijfelt er niet aan: "Je hoeft alleen maar een wandeling door de straten van Oost-Londen te maken om de schaal van graffiti projecten te zien die het gebied hebben getransformeerd in één groot kunstdoek. Dit heeft geholpen om graffiti echt te accepteren. Graffitikunstenaars zijn nu geherformuleerd als muurschilder kunstenaars, omdat ze gespecialiseerd zijn in grote projecten."
"Kunstenaars als Shep Fairey en Retna verleggen hun grenzen en schilderen niet alleen muren maar hele huizenblokken met meerdere verdiepingen. Deze enorme muurschilderingen zijn uiterst gecompliceerd en vragen om planning, inbeelding en bevatten artistieke elementen zoals kleur en compositie. Vaak raken ze ook nog eens sociale kwesties rond gelijkheid. Ze vergen een enorm organisatietalent. Gemeentebesturen worden er ook bij betrokken. Ze zijn 100% geloofwaardig".
Harvey benadrukt nogmaals een belangrijk onderscheid: "Straatkunst is een verlengstuk van graffiti en wij geloven dat het een instrument kan zijn om de openbare ruimte nieuw leven in te blazen. Dankzij onze jarenlange ervaring in de kunstwereld hebben we geleerd dat door het gebruik van gedetailleerde ontwerpen te maximaliseren en thema's van brede maatschappelijke inclusiviteit en respect te integreren, het resulterende kunstwerk de kans op vandalisme in dat gebied intrinsiek minimaliseert. Een goed voorbeeld is de Remembrance Day muurschildering in 2018 door Jerome Davenport [beter bekend als Ketones6000].”
Kulman ziet wel de mogelijkheid van een verlies aan geloofwaardigheid met officieel gesanctioneerd werk, maar het is belangrijk om te erkennen dat ze waarde kunnen hebben en niet noodzakelijkerwijs afbreuk doen aan de onderliggende kunstvorm. "Ik denk dat hoe meer we eraan gewend raken om het te zien binnendringen in nieuwe gebieden, hoe meer het zijn impact verliest", zegt Kulman. "Aangewezen graffiti parken of -muren lijken minder effectief dan wanneer je fantasierijke schilderingen ziet op verlaten of verwaarloosde plekken. De maatschappelijke acceptatie van graffiti zal de meer rebelse beoefenaars er alleen maar toe aanzetten om de grenzen verder te verleggen en nog extremer te zijn.”
"Zoals alle maatschappelijk geëngageerde kunst moet er een doel of bedoeling zijn, of het nu gaat om een artistieke expressie of om een politieke, sociale, humoristische of ironische uitspraak. Tagging is een gecodeerde manier van leven voor graffiti bendes en kan arbitrair lijken voor degenen die zich niet bewust zijn van deze cultuur. De meest effectieve graffiti heeft de kracht om je te verrassen en te ontroeren als je er langskomt.”
Is er zoiets als slechte graffiti?
Als alle menselijke uitdrukking bestaansrecht heeft, dan bestaat er geen slechte graffiti. Zoals Pearce zegt: "Als er tijd en moeite in is gestoken om er een mooi of abstract of fascinerend kunstwerk van te maken, dan is het een kunstvorm. Of het nu goed of slecht is, dat komt neer op de toeschouwer die die beslissing neemt, maar alles is kunst als het voor jou een betekenis heeft."
Kulman stemt daarmee in: "Nee, er is geen slechte graffiti, enkel gewoon graffiti, als persoonlijke visuele uitdrukking is elke graffiti een geldige uiting", zegt hij. "Mensen mogen dan beweren dat de keuze van de ruimte of het oppervlak ondoordacht of asociaal zijn, maar het feit dat het bestaat, suggereert dat iemand de bedoeling had om de tekens te creëren. Esthetisch gezien kunnen we allemaal bepalen wat we als een volbracht stuk graffiti beschouwen, maar we lopen het risico dat we vasthouden aan westerse waarden terwijl deze vorm juist de culturele betekenis zou kunnen tarten.”
Het staat niet geschreven en gedrukt
De belangrijkste les volgens kunstenaars en academici is dat het van vitaal belang is om graffiti en straatkunst te behouden als geloofwaardige en waardevolle expressievormen. De vandalisme-kwestie zal altijd opduiken wanneer we het over graffiti hebben, maar in werkelijkheid is het zeldzaam om graffiti te zien die niets toevoegt aan de omgeving. Voor straatkunstenaars draait het allemaal om sociaal geweten, commentaar, kritiek, humor, talent en bedachtzaamheid.
Het is niet moeilijk om tientallen misbaksels in onze buurten te vinden die zijn betaald of goedgekeurd door de lokale overheid - lelijke billboards, zielloze woningbouwprojecten, uitgestrekte wegen die voor voetgangers verboden terrein zijn en ga zo maar door. Toch worden ze op de een of andere manier schoorvoetend geaccepteerd. De vijandige houding tegenover graffiti kan beginnen te lijken op iets dat cultureel gezien verontrustender is.
Als graffiti schade toebrengt, is dat een zaak voor de wet. Maar als het een statement maakt, emoties losmaakt en er zo levendig en opwindend uitziet als de beste kunst kan, moeten critici "Ik vind het niet leuk" niet verwarren met "het is vandalisme."
Enkele artiesten om in de gaten te houden
Welke kunstenaars zijn momenteel bezig naam te maken? Alex, Andrew en Dan weten daar wel antwoord op.
Alex Harvey
Jerome Davenport (Ketones6000) – Ook als hij niet mijn zakenpartner was geweest, is hij toch echt de kunstenaar die ik het meest respecteer en wordt hij door kenners gerespecteerd. Zijn werk blijft me altijd verbazen en de betekenis achter zijn werk is altijd goed doordacht en maakt een positief verschil voor de gemeenschappen die zijn kunst te zien krijgen.
Kobra – Voor alles wat hij op zo'n wereldwijde schaal heeft bereikt. Een van de grootste en meest gerespecteerde kunstenaars ter wereld op dit moment.
Vhils – Zo’n unieke stijl, geniet wereldwijd respect
Joel Artista – Hij faciliteert community-based kunstprojecten over de hele wereld die maatschappelijke thema's aankaarten en zich inzetten voor positieve sociale verandering bij de jeugd.
PichiAvo – Een heel populair artiestenduo uit Spanje.
Rosie Woods – Een van ons en naar mijn mening een van de beste vrouwelijke kunstenaars.
Andrew Kulman
Kid Acne and Phlegm – Ik ben gek op het werk van deze graffiti kunstenaars uit Sheffield.
Space Invader 👾 – Ik kom graag werk van deze artiest tegen, het gebruik van mozaïeken bevalt me echt.
Dan Pearce
Ben Eine – Ik ben een grote fan van Ben. Hij is een van de meest succesvolle letterform kunstenaars ter wereld en wordt beschouwd als een pionier in de verkenning van de hedendaagse typografische kunst. Hij heeft een muurschildering gemaakt die zo groot is dat hij vanuit de ruimte zichtbaar is.
Sen2 – Uit de gouden jaren van graffiti - de jaren 80. Hij is een van de oprichters van Mad Crew en nu overgestapt van de klassieke New Yorkse graffiti-schrift naar een combinatie van grafische beletteringsstijlen met 3D-elementen en beelden van popart. Onlangs kreeg hij de opdracht om de tennisbanen voor de US Open te schilderen.
Shepard Fairey – Hij heeft in de meeste grote steden enorme muurschilderingen gemaakt en is staat altijd open voor controversiële sociale en politieke onderwerpen. Hij schenkt en creëert vaak kunstwerken om de bewustwording van sociale kwesties en gelijkheid te bevorderen.
Opake One – Een graffiti kunstenaar uit Londen die een aparte schildertechniek heeft ontwikkeld waarbij hij zowel illustratieve beelden als elementen van graffiti combineert. (Ik werk momenteel samen met Opake One voor een gezamenlijke tentoonstelling in Artisan Gallery op 7 december, 13.00-17.00 uur).